آذرخشهای فرهنگ ايران

ايراني، از « بهار» چه تجربه ای داشت؟
بهار= وی هره = وَه هره = نای به=سيمرغ
آهنگ موسيقائی ميآفريند، نه « امر»
به وجود آمدن، جشن است

منوچهرجمالی

جمعه ١٢ فروردين ١٣٨۴ – اول آوريل ٢٠٠۵

برگرفته از سايت اخبار روز

نخستين تجربه ايرانی از« بهار» ، در خود واژه « بهار» ، مانده است . واژه « بهار» به معنای « نای به » است، که نام سيمرغ يا « ارتا فرورد » است ، که «سيمرغ گسترده پر» باشد واورا « وای به » نيزمينامند( سانسکريتvaayu +-vi vayu) . ازاين رو، سيمرغ ، مرغ خوانده ميشود ، چون مرغ ، اينهمانی با « باد » داشته است ، و باد ، هم اصل جان( دم ) و هم اصل عشق ( بادک = پيچه ) است .« نای به »، به معنای « نائی بود که با بانگی که خود مينواخت ، گيتی را ميآفريد» . بادی که ازنی برون ميآيد ، آهنگ و بانگ است . بهار، شيوه آفرينندگی گيتی با موسيقی بود . واژه اصلی بهار، « vanhra بود که درپهلوی « venghre» شده است . پيشوند « ون » ، vanhu-vangha vahyah است که دراصل به معنای « بانگ به » است که درشکل سبکشده اش « ون » معنای « به » را دارد ، ولی در اصل « بانگ به » بوده است .« بهی » ، ويژگی موسيقائی داشته است . پسوند « هره » در«ون هره » و پسوند « غره » در « ون غره venghre» هردو به معنای « نی » هستند . بنا براين بهار، شکل « وَه + هره = بهار» را داشته است که به معنای « نای به » ميباشد . پس « بهار» ، براين انديشه استواربوده است که آهنگ موسيقی ، نيروی آفرينندگی گيتی ( دنيا) را ازنو دارد . و ازآنجا که تخم اين ارتا فرورد (فراباليدن ومعراج = فره وَرد = فروهر= نای به) در بُن هرانسانی بود ، بنا براين درهرانساني، نيروئی هست که ميتواند او را ازنو زنده کند . اصل رستاخيزنده درهرانسانی هست . او برای نوآفريني، يا تحول کلی خود ، نياز به قانون يا قدرتی ازخارج ندارد . کسی يا قدرتی نبايد ازخارج دراو « بهار» بيافريند ، بلکه نای به = بهار درخود اوست . او نياز به شنيدن اين « بانگ آفريننده نای به در بُن خودش » دارد . وسروش ، گوشی بود که اين سرود را ميشنود .

به وجود آمدن ، جشن است ( فرهنگ ايران )
به وجودآمدن، گناهست (الهيات زرتشتی واديان نوري)

« نای به » که همان « بهار» است ، درجشن ، گيتی را به وجود ميآورد . وجود يافتن ، و زندگی کردن ، جشن وشادی است . انسان، در زاده شدن ، ميخندد . اين انديشه، بيان آرمان ايرانی از« هستی يافتن درگيتی » بود ، نه بيان يک معجزه زرتشت . اين انديشه بسياربزرگ ، که غايت زندگی درگيتی را ، شادی و جشن ميدانست ، انديشه ای بود که اديان نوری ، چه الهيات زرتشتی و چه اديان ابراهيمی ، برضدآن برخاستند ، وسراسر ِ جهان بينی خود را بنا کرده اند .
در داستان ِ طرد و هبوط و تبعيد آدم از باغ عدن( جنت ) درتورات و انجيل و قرآن ، درست همين انديشه نهفته است . انسان با تبعيد از جشن بهشتی است که در گيتی به وجود ميآيد . جشن، با گوهريا فطرت انسان ناسازگاراست . انسان درشادی وجشن ، مست ازخود بينی ونخوت و تکبرميشود ، و ميخواهد مانند خدا بشود . اينست که بايد اورا از جشنگاه و « آنچه جشن و شادی درزندگی ميآورد » ، دور و تبعيد ساخت . جشن، بُن گناهکاريست . او بايد درهمه شاديهای خود ، مزه تلخ گناه و مطروديت ازبهشت ( خواست خدا ) را بچشد .
همين انديشه ، بنياد ِ الهيات زرتشتی است . در روزنوروز، که بُن زمان شمرده ميشود ، اهريمن به گيتی ميتازد . درروزی که گيتی ، آغاز، به يافتن هستی ميکند ، اهريمن، که اصل زدارکامگی و چنگ واژگونه زنی و گناه است ، بُن هستی و زمان و زندگی ميشود . به سخنی ديگر، جشن پيدايش گيتی ، متلازم با گناه و ستيزه جوئی و « پيکاربا هرگونه نيکی » است . همين انديشه ، بنياد « تصوير جشن نوروزی » است که درشاهنامه به جمشيد نسبت داده شده است که يک روايت کاملا زرتشتی است . جمشيد دراوج پيروزهايش درساختن بهشت درگيتی بر پايه خرد و خواست خود، جشن نوروز را ميگيرد. ولی اين جشن، سرآغازپيدايش ميکرب فزونخواهی و کبرو نخوت دراوست . با گرفتن اين جشن است که جمشيد ميخواهد ، خدا باشد ، و مردم را به زور موءمن به خدائی خود سازد . جمشيد ، دراصل نخستين انسان و بيان فطرت انسان بوده است . و اين جشن پيروزی خرد و خواست انسانی ، درساختن مدنيت انسانی ، بزرگترين گناه اوست . اين اهورامزداست که فقط برپايه بينشش ، ميتواند مدنيت بسازد ، نه خواست وخرد انسانی . منی کردن جمشيد ، گناه است . منی کردن ، به معنای « انديشيدن برپايه جستجوی خود انسان » است . انديشيدن برپايه جستجوی انسان ، که جشن شادی ميآورد، نخوت و کبر و گناه ( منی کردن به معنای امروزه ) است . در تغيير دادن ِ معنای يک واژه ، که واژه ِ« منی کردن » باشد ، اصالت انسان ، ويقين انسان به خرد و خواستش ، نابود ساخته اند . برای بازيافتن اصالت انسانی ، بايد ازنو به انديشه اصيل فرهنگ سيمرغی بازگشت که « به وجود آمدن ، جشن است » . بايد ازنو ، « منی کرد = برپايه جستجوهای خود انديشيد و دست از هرتقليدی برداشت و پشت پا به هرمرجعيتی زد ، و بهشت را با چنين خرد انسانی درگيتی ساخت » . منی کردن ، جشن ميآفريند . خرد انسان ، اصل زاينده است . برای هرانديشه ای که خرد انسان ميزايد، بايد جشن گرفت . هرانسانی که درگيتی ، هستی می يابد ، حق به شاد زيستن دارد .